چکیده
هر متن تابعی از یک گفتمان یا تعامل چندگفتمان با یکدیگر است. هر صاحب گفتمانی نیز به کمک قواعد زبانی به حوادث و واقعیت‌های پیرامونی خود معنا می‌بخشد و تولید محتوا می‌کند. از این منظر، متن نهج‌البلاغه حامل و محمل اصلی گفتمان امام علی(ع) است که بر سطوح مختلف و با ساختارهای زبانی متفاوت شکل‌گرفته است. در این پژوهش از روش تحلیلی و به‌خصوص الگوهای کار در حوزۀ روش تحلیل گفتمان و تطبیق آن بر نهج‌البلاغه کمک گرفته شده است تا روشن گردد که از یک‌‌سو، گفتمان امام در نسبت با سایر گفتمان‌های رقیب، شفافیت، جامعیت و قاطعیت بیشتری دارد؛ از سوی دیگر، هندسۀ زبانی و معرفتی این گفتمان، اضلاع متعددی دارد. یافته‌های این پژوهش از این واقعیت حکایت دارد که در متن زبانی نهج‌البلاغه سطوح متعدد گفتمانی قرار دارد که می‌توان به مواردی چون استفادۀ مناسب از مفاهیم و اصطلاحات رایج زمانه؛ تنوع اهداف و مقاصد در استفاده از زبان؛ توانش بالای ارتباطی بین امام و دیگران؛ ترسیم خط‌‌‌‌مشیهای اساسی جامعه از دل اتفاقات گوناگون؛ تنوع کنش گفتاری به جهت تعدد مخاطب و تفاوت موقعیت؛ ابتنای هر واقعیت بر اندیشه و باور راستین؛ پردهبرداری از مقاصد و کارکرد گفتمان‌های رقیب؛ هدایت مردم و جامعه به سمت الگوهای برتر و کامل زیست فردی و اجتماعی و غیره اشاره کرد. نبود هر یک از این سطوح با رسالت خاص امام به‌خصوص پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) که جامعه دچار اختلافات زیادی شده بود و می‌بایست گفتمانی جامع، دقیق و اثرگذار خلق کند تا در برابر گفتمان‌های رقیب حرفی برای گفتن داشته باشد سازگار در نمی‌آید.
کلیدواژه ها: سطوح گفتمانی؛ تحلیل گفتمان؛ نهج‌البلاغه؛ زبان
نویسنده:
احمد قرایی سلطان آبادی: استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان
پژوهشنامه نهج البلاغه - دوره 6، شماره 21، بهار 1397.
برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید. 
